Emoties – eerst innen dan uiten

Emoties verwijzen naar ervaringen uit het verleden, toen we niet in staat waren onze gevoelens uit te drukken. Wanneer emoties worden getriggerd, wordt je als het ware in een ander tijdperk geparachuteerd, waardoor de verbinding met de ander verbreekt en je afgescheidenheid ervaart. Tegelijkertijd vind je de ander verantwoordelijk is voor hoe je je voelt. Je krijgt de neiging jezelf te beschermen, hetzij door de ander aan te vallen, te beschuldigen of door jezelf terug te trekken, te verdedigen. Als je emoties uitdrukt dan heb je het vooral over de ander, die je de schuld geeft, wilt veranderen of straffen. Je gebruikt woorden als altijd en nooit en je gedachten zijn overactief, negatief en vol twijfels. Je zou kunnen zeggen dat emoties, die gelokaliseerd zijn in het gebied van de zonnevlecht, een giftige lading met zich meedragen. Omdat we zo overtuigd zijn van onze eigen gelijk, hebben we niet in de gaten dat deze lading schade berokkent aan de ander en onze relatie met de ander. Het gaat er vooral om dat we ons bewust worden dat emoties een reactie zijn op iets uit ons eigen verleden en niet veel te maken heeft met de interactie in het hier en nu. Het advies is dan ook om onze emoties terug te leren houden, zodat er ruimte ontstaat om ze te onderzoeken. Eerst innen, dan uiten.

Gevoelens

Gevoelens zijn gerelateerd aan het heden, ze behoren tot het gebied van verbinding (liefde). Ze worden geassocieerd met nabijheid, erbij horen, openheid, ontvankelijkheid, levendigheid, beschikbaarheid en onschuld. Je kunt de ander in de ogen kijken. Als je jezelf erkent, je gevoel uitdrukt, dan verbreedt je blik, je voelt je helder, verfrist, aanvaard, gezien, gehoord en gewaardeerd. Je voelt betrokkenheid, je wilt meedoen en er is sprake van spontaniteit en empowerment. Als je praat over je gevoel, over hoe je iets ervaart en welk effect dat op je heeft,  dan maak je gebruik van ik-boodschappen. Je laat iets van je zelf zien. Gevoelens liggen dichtbij het hart en zijn subtieler dan emoties. Je hebt een bepaalde mate van ontspanning nodig om je bewust te zijn van je gevoelens.

Hoe omgaan met emoties?

Als we niet aangemoedigd worden om ons gevoel te uiten, bouwen we van binnen een stuwmeer van emoties op, dat wacht op een aanleiding om  door te breken. Als we vertrouwen en verbinding willen opbouwen in organisaties, dan is het van belang dat mensen zowel de ruimte krijgen om hun gevoelens uit te drukken als om een hygiëne te ontwikkelen ten aanzien van emoties.

Een praktijkvoorbeeld: omgaan met oud zeer

Leidinggevenden zijn nogal huiverig om oud zeer aan de orde te stellen in hun team uit angst dat het team in een negatieve spiraal terecht komt en blijft hangen. En ze hebben gelijk want teams waarin mensen zich onbeperkt wentelen in oud zeer, staan bol van emoties, zijn onveilig en ondersteunen de wet van behoud van ellende. Maar ze hebben ook ongelijk, want ondertussen ettert de boel ondergronds dan wel bovengronds gewoon door. Dus wat moet je dan?

Hier komt sociale hygiëne om de hoek kijken. Net zoals we ons afval niet in de openbare ruimte gooien, maar in prullenbakken, is er ook een hygiëne ten aanzien van de ruimte waarin we met elkaar omgaan. De uitdaging is om verhalen (vaak verwijten) over een ander niet rond te strooien, maar om mensen uit te nodigen zich zelf zichtbaar te maken. Bijvoorbeeld door te vragen hoe zij de situatie zelf hebben ervaren en welk effect de situatie op hen heeft gehad. Op dit punt kunnen emoties in gevoelens worden omgezet. In plaats van alleen de oorzaak van de ellende buiten zich te projecteren neemt iemand verantwoordelijkheid voor zijn gevoel.

In een team kwamen we tot de verrassende constatering dat de helft zich los zand voelde terwijl de andere helft zich als hecht team ervoer. Bij nader onderzoek bleek dat de eerste helft last had van oud zeer, veroorzaakt door een voormalig leidinggevende, die een verdeel en heers politiek had bedreven. De tweede helft had daar veel minder last van gehad. Het verhaal van degenen die de last droegen stond aanvankelijk bol van emoties en was gericht op de ander, de onbetrouwbare de leidinggevende die zijn teamleden tegenover elkaar had uitgespeeld. De oefening in hygiëne ging vervolgens om de aandacht te verschuiven van het uitgebreid beschrijven van de ander naar het eigen gevoel, de persoonlijke ervaring en effecten van de situatie. Zo haakten zij één voor één deden weer aan. De rest van het team zat aanvankelijk niet op dit gesprek te wachten. Bang om in een negatieve te blijven hangen. Voor hen was de uitdaging zich open te stellen voor de ervaring van hun collega’s. Mensen lieten zich zien en werden gehoord. Door de verschillen in ervaring te erkennen, ontstond een ontluikend gevoel van verbinding, vertrouwen en veiligheid.